Tilfinningarík kveðjustund Halldórs

Halldór Ásgrímsson, fyrrum forsætisráðherra, sagði skilið við íslensk stjórnmál og kvaddi flokksfélaga sína formlega með ítarlegri yfirlitsræðu við setningu flokksþings Framsóknarflokksins síðdegis í dag. Það sást á orðum og fasi Halldórs að komið var að kveðjustund, endalokum hans í forystu Framsóknarflokksins, flokks sem hann hefur helgað starfskrafta sína í þrjá áratugi. Þetta var í senn ræða tilfinninga og styrkleika, en ekki uppgjörs, merkilegt nokk. Halldór fór yfir sviðið allt á þeirri stund að hann yfirgefur stjórnmálaforystu þess flokks sem hann hefur verið í fylkingarbrjósti í aldarfjórðung. Hann fór yfir langan stjórnmálaferil sinn og gerði upp við þau mál sem hann taldi rétt að fara yfir. Mikla athygli vakti að hann notaði ekki kveðjustundina til að gera upp við innanflokkserjurnar innan Framsóknarflokksins undir lok tólf ára formannsferils hans, sem svo mjög settu svip á stormasaman forsætisráðherraferil hans.

Mér fannst Halldóri mælast mjög vel á þessari kveðjustund, sem í senn markar þáttaskil bæði fyrir Framsóknarflokkinn og íslensk stjórnmál, enda hefur Halldór verið áhrifamaður í pólitíkinni hér í nokkra áratugi og sett svip á alla þjóðmálaumræðu, alla mína ævi og gott betur en það. Það er alveg ljóst að bestu ræður ferils síns hefur Halldór Ásgrímsson flutt einmitt við tækifæri sem þetta, í hópi félaga sinna, þeirra sem hafa stutt hann til þeirrar stjórnmálaforystu sem hann helgaði sér í árafjöld. Halldór hefur leitt Framsóknarflokkinn með nokkrum krafti og haft mjög sterkt umboð til þess verkefnis, þrátt fyrir vissa augljósa erfiðleika undir lokin. Halldór talaði til flokksmanna og landsmanna allra á kveðjustund með heilsteyptum hætti. Hann talaði af næmleika og tilfinningu, einkum undir lokin er hann þakkaði flokksmönnum fyrir samstarf og trúnað í gegnum árin.

Ein mestu vatnaskilin á pólitískum ferli Halldórs Ásgrímssonar voru alþingiskosningarnar 1995, fyrstu kosningarnar sem Halldór leiddi Framsóknarflokkinn. Í þeim kosningum vann flokkurinn nokkurn sigur, hlaut 15 þingsæti og var með mjög vænlega stöðu. Ríkisstjórn Sjálfstæðisflokks og Alþýðuflokks hélt velli og ákveðið var að láta reyna á þann valkost. Í fyrsta skipti kom það fram nú, ellefu árum síðar, í kveðjuræðu Halldórs Ásgrímssonar að Framsóknarflokkurinn hefði að þeim kosningum loknum boðið A-flokkum Alþýðuflokks og Alþýðubandalags samstarf, sem hefði vænlega orðið undir forsæti Halldórs. Alþýðuflokkurinn afþakkaði það og hélt í viðræður við Sjálfstæðisflokkinn. Eins og allir vita ákvað Sjálfstæðisflokkurinn hinsvegar síðar að slíta samstarfinu og ganga til samninga við Framsóknarflokkinn. Úr varð sögulegt samstarf í íslenskri stjórnmálasögu sem enn er við völd.

Það er enginn vafi á því í mínum huga að í sögubókum framtíðarinnar verður stjórnarsamstarf Sjálfstæðisflokks og Framsóknarflokks metið farsælt og það hafi skipt íslenskt þjóðarbú miklu. Farsæl forysta flokkanna hafði mikil áhrif til hins góða. Stjórnmálaforysta Davíðs Oddssonar og Halldórs í því samstarfi var öflug og setti mark á íslensk stjórnmál, og verður lengi í minnum höfð. Það eru mikil þáttaskil nú þegar að þeir báðir hafa sagt skilið við stjórnmálin en ég tel að verk þeirra muni standa lengi enn og verða áberandi. Það hafði ekki komið fram áður að Framsóknarflokkurinn hefði leitast eftir vinstristjórn fyrir ellefu árum. En flokkarnir náðu svo saman og mynduðu grunninn að þessu öfluga samstarfi, sem stefnir nú óðfluga í að verða langlífasta stjórnarsamstarf Íslandssögunnar. Það hefur skipt sköpum fyrir heill og hag landsins. Þar skipti framlag Halldórs mjög miklu máli.

Það var gleðilegt að heyra Halldór lýsa því yfir að hann teldi það hafa skipt mjög miklu máli að hafa myndað stjórn flokkanna tveggja fyrir ellefu árum. Það eru vissulega þáttaskil þegar að Halldór hverfur úr pólitík, enda hefur hann verið ein helsta burðarás þessarar ríkisstjórnar sem annar flokksleiðtoginn sem myndaði fyrsta ráðuneyti flokkanna á sínum tíma. Samstarf flokkanna hefur verið mjög traust og leikur enginn vafi á því að sterk pólitísk tengsl Halldórs og Davíðs mörkuðu undirstöðu vel heppnaðs samstarfs og þeirra áhrifa gætir enn þó aðrir hafi tekið við forystu í samstarfinu. Mér fannst alla tíð þeir vera mjög ólíkir leiðtogar en þeir sameinuðust mjög vel í verkefnum og náðu alltaf að sætta ólík sjónarmið tveggja stjórnmálaflokka, með ólík sjónarmið á jafnvel lykilmálum stjórnmálanna. Sáttin milli þeirra og flokkanna fólst í því að gera alltaf hið besta fyrir Ísland. Heildarhagsmunir landsins sameinuðu flokkana.

Ræða Halldórs var eins og fyrr segir virkilega góð. Það var athyglisvert að fylgjast með henni. Að mörgu leyti kom hún mér á óvart, sumu leyti ekki. Það kom mér nokkuð undarlega fyrir sjónir að Halldór skyldi ekki gera að fullu upp innri átök innan flokksins og skilja við flokkinn með öll mál uppi á borðinu og allar flækjur leystar. Það ákvað hann að gera ekki en skírskota þess þá frekar til pólitískra álitamála dagsins í dag, sem sum hver ráku flein á æðstu staði flokksins. Eitt þessara mála er óneitanlega Íraksstríðið sem varð Halldóri þungbært á árinu 2005. Hann nefndi það ekki beint en með skírskotun í eina átt, áralöngu varnarsamstarfi við Bandaríkin, vék hann að því. Lýsti hann vonbrigðum sínum með einhliða ákvarðanir Bandaríkjanna í þeim efnum. Sagðist hann ekki hægt að treysta Bandaríkjunum lengur í einu og öllu og sagði oftrú á þau hafa verið mistök. Með því má skilja að hann telji að ákvörðun um að treysta þeim í Íraksstríðinu hafi verið mistök.

Halldór fór yfir í ítarlegu máli stöðu landsins á þessum tímamótum að hann kveður stjórnmálin og benti á að á 90 ára afmæli sínu væri Framsóknarflokkurinn elsti flokkur landsins, sá sem lengst hefði komið fram undir eigin merkjum. Lengi vel hefur Framsóknarflokkurinn verið flokkur landbúnaðarins og að mörgu leyti hefur mér þótt verst að hann hafi lengi staðið vörð um úrelt landbúnaðarkerfi. Í ræðunni vék Halldór að nýlegri skýrslu Hallgríms Snorrasonar, hagstofustjóra, um matvælaverð. Það gladdi mig mjög að heyra formann Framsóknarflokksins taka undir hvað þurfi að gera og hann horfist í augu við framtíðina. Halldór er maður að meiri að mínu mati að hafa sagt að það verði að fella niður vörugjöld og breyta innflutningsvernd landbúnaðarvöru. Framsóknarflokkurinn hefur lengi viljað halda í kerfi, kerfisins vegna. Það er tímamótayfirlýsing að heyra þetta frá flokksþingi framsóknarmanna og Halldór á hrós skilið fyrir sín orð.

En já það er komið að pólitískum leiðarlokum hjá Halldóri Ásgrímssyni. Hann fór víða í þessari löngu ræðu og fór yfir mörg mál sem hafa verið áberandi en hann vék ekki að innri málum Framsóknarflokksins sem settu svip á forsætisráðherraferil hans og að mörgu leyti gerðu út af við hann. Ég hef oft sagt að þar hafi fleiri en Halldór brugðist innan flokksins, ég tel að allir í forystu hans hafi brugðist vegna innri ólgu, sú ólga skaðaði stjórnarforsæti flokksins svo mjög að hún rann þeim úr greipum. En þessi ræða Halldórs var full af þeim stíl sem einkenndi hann sem ræðumann á löngum stjórnmálaferli. Hann hefur verið þjóðernissinnaður stjórnmálamaður og notað kraftmikinn kveðskap Einars Benediktssonar mjög í ræðum sínum. Þessi var engin undantekning og fannst mér honum takast vel upp í vali á kveðskap, sem með táknrænum hætti sögðu meira en hann gaf í skyn á vissum stöðum.

Framsóknarflokkurinn stendur á pólitískum krossgötum nú þegar að Halldór Ásgrímsson hefur stigið niður af hinu pólitíska sviði, sem hefur verið vinnustaður hans og vettvangur í rúmlega þrjá áratugi. Hvað svo sem segja má um Halldór Ásgrímsson og forystuhæfileika hans er aldrei hægt að deila um að hans stjórnmálaferill er bæði viðburðaríkur og glæsilegur. Enginn deilir enda um það að Halldór hefur verið mikill áhrifamaður í íslenskum stjórnmálum á löngum stjórnmálaferli sínum og var lykilþátttakandi í farsælum verkum öflugrar ríkisstjórnar á breytingatímum í íslensku þáttaskil við lok aldar og upphaf annarrar aldar.

Nú felur Halldór flokk sinn í hendur öðrum leiðtoga og yfirgefur stjórnmálaforystuna að loknu löngu dagsverki. Það verður fróðlegt að sjá hver pólitísk arfleifð Halldórs Ásgrímssonar verði í sögubókum framtíðarinnar. Að mörgu leyti mun hún ráðast af verkum annarra, hvernig eftirmanni hans tekst að höndla flokksformennsku við brotthvarf Halldórs. Að vissu leyti er tómarúm eftir innan Framsóknarflokksins að þessari kveðjustund lokinni. Altént má fullyrða að kveðjustundin hafi verið tilfinningarík og hafi að mörgu leyti lýst vel þeim manni sem var að kveðja. Halldór hefur verið maður tilfinninga og kvaddi sem slíkur.

Við blasa breytingar í lífi þess manns sem nú kveður og mun á mánudag, er hann segir af sér þingmennsku eftir þrjá áratugi á Alþingi Íslendinga, yfirgefa starfsvettvang sinn allt frá unglingsaldri. Allra augu hljóta nú að beinast að því hvað taki við hjá Halldóri Ásgrímssyni, sem stendur á krossgötum rétt eins og flokkurinn sem hann hefur staðið í fylkingarbrjósti fyrir í heilan aldarfjórðung.